bencede
New member
Alaattin Topçu
Hikâye budur ya…
Andrey Platonov’a ilişkin Memnun Moskova isimli bir roman, Metis Yayınları etiketiyle 2012 tarihinde okura su-nulmuş. Kitabın öyküsüne geçmedilk evvel, muharririn öyküsüne odaklanalım. Kısa ve özet. Kitabın özgeçmiş sayfasından yorumlayarak…
Andrey Platonov, 1899’da Voronez yakınlarında dünyaya gelir. İç savaş sırasında Kızıl Ordu’da bakılırsav alır (Metis editörlerine nazaran, savaşır). sonrasındasında elektrik mühendisi ve arazi ıslahı uzmanı olarak çalışır. 1918’den itibaren (yani hem Ekim İhtilali gerçekleştiği birebir vakitte Birinci Paylaşım Savaşı bitmiş olduği lakin çalkantıların sürat kesmediği bir dönemde) “çeşitli gazete ve mecmualarda makale, şiir ve denemeleri yayımlanmaya başlar”.
1926 daha sonrasında (yani Lenin’in vefatından kısa bir süre daha sonra) ise kısa hikayeleri göze çarpar… Yeteneği Maksim Gorki tarafınca keşfedilir fakat Stalin ve bir epeyce eleştirmen/kişi tarafınca keşif “ani bir kararla” bitmiş oldurilir!…
1950 sonlarına yanlışsız, yani Stalin daha sonrası periyotta yapıtları yine yayımlanmaya başlar. Lakin “Başlıca yapıtları 1989 yılına dek yasaklı kalır. KGB’nin ‘edebiyat arşivi’nin kısmen halka açılmasıyla gün ışığına çıkan Memnun Moskova Rusçada birinci defa 1991 yılında yayımlanır”…
Andrey Platonov, niye hem Kızıl Ordu’da hem yazarlık/gazetecilik “kariyerinde” ani yükselişler ve düşüşler yaşar? Gerçekte yeteneği mi sönümlenmeye başlamıştır yoksa öteki saikler mi işbaşındadır? Anlaşılan o ki “başka saikler” her vakit için öldürücü darbeleri vurabilme maharetine, lüksüne, gücüne sahiptir. Dolaylı ya da direkt bu sistem tarih boyunca her vakit işbaşında kalmıştır; o gitmiş, şu gelmiş sıkıntısı değil, tek sözle “sistemin kurgusu” bu biçimde olduğu için. Otoriter rejimlerin mantığı öbür türlü çalışmadığı için… Yeterli polis/kötü polis, yumuşak despot/sert despot da bu işin seyrüsefer halindeki yüzü. Her alanda olduğu üzere bilhassa edebiyat alanında da harikulade işlere imza atmıştır, atmaktadır, atacaktır… Mahallî ve global sistemlerin “oyunları” sahnelenmese halimiz kaç olurdu!…
KİTABA DÖNECEK OLURSAK
Kitaba dönelim… Keyifli Moskova, Andrey Platonov üzere ne yükselişe geçebilir ne de inişe… Tüm bunlar için evvel KGB’nin “edebiyat arşivi” hapishanesinin kapıları açılması gerekiyordur zira. Bu da Rusya’ya hakikat düzgün “gelmeyen” komünizmin sahniçin büsbütün çekilmesi tarihi olan 1989’a denk düşer; özgürlük için birtakım “yenilikler” zaruridir zira. “Mutlu” Rusya’da 1991’i, “mutlu” Türkiye’de ise 2012’yi bekler okurla buluşmak için. Bir kuş özgür kalmıştır lakin bu kuş artık ne kadar “mutlu”dur, bunu birazdan tartışma konusu edineceğiz.
“NASIL MEMNUN OLUNUR?”
Bir daha sonraki “mutlu hikâyemize” geçmedilk evvel Epiktetos’un İnsan ‘Nasıl Keyifli Olur?’unu da gözden geçirelim. “niçin şikâyetçi oluyorsun?” diye sorar Epiktetos. Sorunun muhatapları karşılık hakkını kullanamadan devam eder: “Tanrı sana en hoş, en harika ve en ilahi şeyi, kendi aklını kullanma yeteneğini bahşetti. Diğer ne istiyorsun?” Zıkkımın kökünü desek olmayacak. Çabucak sistemin arazi müfettişleri yaka paça alıp gdolayırler. El ama Epiktetos burada durmaz. Mevzumuzla temaslı olarak bir kelam daha eder: “Bu niçinle keyifli olmalı, âlâ bir efendiye teşekkür ederek ona her vakit dua etmelisin.” Sıkıntı duayla kalacaksa, eyvallah! Fakat Efendi, diğer şeyler de isteyecektir. Gerini dön diyecektir, bakire kızını getir diyecektir, tüyü bitmemiş oğulcuğunu gorelim diyecektir vs. Uzatmayalım, kulak gerimize dek bir şeyleri istek edecektir.
Peki, bu da Tanrı’nın isteği midir? Pekala, bu isteği kime iletmiştir?
Hadi “mutlu” olun…
Sansür, ardından oto-sansür… Dedik ya sistemin ve ona biat eden kısımların her daim “silahı” olmuştur. O denli ki artık hiç bir yazar/sanatçı ortasındaki “derdi” özgürce sahneye koyamaz; ne sözle ne fotoğrafla ne sinemayla ne de rastgele bir alet edevatla… Devasa bir “fırça” birilerinin işine gelmeyen her şeyi karalar. Bu onur kırıcı sürece katlanmak istemeyen “muhalifler” ise kendi kendilerini perdelerler. Bir nevi “yarı meyyit yazar/sanatçı” kategorisiyle “mutlu oyun”da yer almaya çalışırlar.
Seviyoruz bu biçimde öyküleri. Her “kesim/çete” kendi kıssasını kurgularken başkasına bir çelme atmayı, akabinde gülüp kahkaha atmayı bilinçaltında hazır kıta bekletiyor. Zayıflar daha güçsüz darbelerle, kuvvetliler süper balyozlarla… Sorun şu ki ne Aziz Nesin tipi “kara-mizah”a tahammülümüz var ne de Platonov çeşidi ironik salvolara… Kötü biçimde “pederşahi” karakter takıntılıyız. Burjuvalaşmayı da beceremiyoruz ki o da harika alet edevatla “geliştirilmiş” ve “inceltilmiş zorbalık” sanatını sahneye sürer.
İNSANLIK ÜZÜCÜ biçimde ÇUVALLADI
yeniden ediyorum: Üzücü biçimde çuvalladı insanlık. O denli bir orta yerde “konuşlandık” ki ne ileriye bakabiliyoruz ne geriye… Ortada sap üzere kaldık; devrilmemek için sağa sola esnemeye çalışıyoruz; o orta uykumuz geliyor. Memnun mesut kâbuslara dalıyoruz, hayal diye öpüp alnımıza gdolayıyoruz. Ne hoş ne estetik ne duygulandırıcı manzara… Seyretmesine doyum olmuyor.
TÜRK EDEBİYATI MI DEDİNİZ? TÜRKİYE EDEBİYATI MI? TÜRKİYELİ EDEBİYAT MI?
Kim? Niçin? bu biçimde saçma sapan tartışmadan beslenir/nemalanır ki? Dahası, Türk yahut Türkiye edebiyatına bu tartışmanın katkısı nedir, ne olabilir? Sormayalım mı? Sorulmasını istemezler. Bir gürültü kulakları, ruhları, şuurları tırmalasın da… Oralardan birileri “isim/şan/şöhret/madalya” kapsın da…
Yanlışlar, karşı yanlışlar derken “düello” Puşkin’in de Behçet Aysan’ın da kemiklerini sızlatır. “Bizi bize düşman eden hikâyeler” çoğalsın da; sular hiç durulmasın da…
MİT’İN EDEBİYAT ARŞİVİ VAR MIDIR?
Sahi hangi “derin kaynaklar”dan el alır bu çeşit çıkışlar? KGB’nin “edebiyat arşivi” üzere bizim MİT’imizin de “edebiyat arşivi” var mıdır? İddiam hayli sağlam vardır. 100 yıllık Cumhuriyet tarihi bu biçimdesi birçok “arşivlerle” tıka basa dolmuştur. Günü gelince, hiç kimsenin kuşkusu olmasın, o “arşiv” kısmi yahut büsbütün “halka” açılır, “arz edilir”, kullanmak isteyenler için açık artırmaya bile çıkartılır. Kimin nerede, nasıl, hangi konumda sahaya/sahneye sürüldüğü ayan beyan ortaya saçılacaktır. Savunmada olanı santraforda gördüğümüzde hiç şaşmayacağız. “Sağ/sol kanat” oyuncuların nasıl pozisyon/yer/mekân/saf değiştirdiklerine de daima bir arada, daha doğrusu “hayatta kalanlar” olarak şahit olacağız. “O büyük gün geldiğinde…” O büyük günler sahiden de geliyor; kimi vakit onun için, kimi vakit şunun için, kimi vakit de bunun şunun için lakin “tüm insanlık için” çabucak hemen ufukta görünen bir şey yok…
Tartışmak yeterlidir de sıkıntıyı kamplaşmaya götürdük mü “cinayetin” önü alınamaz.
Ceset, malum, “edebiyatımız” olur; “edebiyatçımız” da yaşayan meyyit olarak varlığını sürükleyen olur. Ne süper tablo! Picasso’nun Guernica’sı gibi… Kim yarattı bu “muhteşem meyyit eseri” diye sorar general? “Anne bak kral çıplak”ın bir öbür versiyonu da bu türlü sahneye temalır.
Sanatımızı-edebiyatımızı-kültürümüzü bir ceset yığını olarak görmek istemiyorsak, üslubumuza en üst “makamda” ihtimam göstereceğiz, öbür yolu yok; hele “sosyal medya silahı”nı kullanırken bin sefer üst seviye-de vicdanımızı teyakkuzda tutacağız. Öbür yolu var mı? Atağa geçmedilk evvel artçı sonuçlarını enine uzunluğuna tartacağız. Vicdanımızın bir terazisi olsun. Aksi biçimde cesetlerimizi gömecek toprak/kâğıt kesimi yahut “internet portalı” bulamayacağız.
“YAŞASIN TAŞ DEVRİ!”
Öyle ya, ben bunları kime diyorum yahu! Efendisine biat edip keyifli mesut at koşturana mı!…
Bir öteki “öbsürt” ötesi tartışma da Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali etrafında dönüyor.
Neymiş efendim, Nâzım, Kuvayı Ulusala Destanı’nı affedilmek için yazmış; neymiş efendim, Sabahattin Ali affedilmek için “Milli Şef”e şiir yazmış ve o şiiri Varlık mecmuasında yayımlatmış. Bu şiir, bugünlerde toplumsal medya (Facebook) organlarına servis edilmiş durumda.
Af buyurun da bu iki simanın dünya görüşleri, uğraşları, sanatları için ödemek zorunda bırakıldıkları bedellerden yüzde birine maruz kalsalar, ya Sinop’un zindan mazgallarına ya da Bursa Merkez Cezaevi’nin mazgallarına inançlarını asarlar, affedilmek için. Affedilmek ne zalimane bir hücum silahıymış meğer! Malum, bu yazıyı yazan kişi de 91’deki Özal kurallı (affıyla) tahliyesiyle çıktı… 1981’den, yani Atatürk’ün 100. Doğum yılından, 1991’e dek tam on yıl birçok “mahpus” (adli yahut siyasi) bu “şartlı affı” dört gözle bekliyordu.
her neyse efendim! Bu “şiir servisçileri”nin görseniz hayatları pürü pak, alınları maşallah direniş abidesi… En değerlisi de bunların da KGB üzere, Mit üzere “gizli edebiyat arşivleri” varmış ki “aklım” açık kaldı…
Hadi size bir öteki “sosyal medyadan, “Google bilgesi”nden bir alıntı sunayım. “Hayy bin Yakzan: Uyanık Oğlu Hay…
Ne mi diyorum? Kıymetlerimizi maddi/manevi gömmek sevdalılarına kelamım şu: Açtığınız mezar çukuruna bir gün kendiniz de düşebilirsiniz, hiç kuşkunuz olmasın. Cesetteki yarayı kaşımak “yaşayan edebiyatımaz”a ne çeşit katkısı vardır, bilen var ise bana da öğretsin. Şapkalarınızı önünüze koyup yeniden tekrar düşünün. Bu tıp “ham” konularla kendinizi var edemezsiniz. Dünyamızın, gezegenimizin, insanlığımızın lisanı, kulağı, sesi olamazsınız. Bir hiç olarak şuraya bir yere düşüp kalırsınız; yalaka/yalapşaplardan diğer ne gömen ne de anan çıkar ki onlar da siz yoksanız sahniçin çekilirler, bir öbür “efendiye” dua etmeye koşarlar, mezarın üstünü betonla, toprakla örter örtmez üstelik…
elbet “Türk edebiyatı” diyeceğiz, Kürt edebiyatı diyeceğiz ancak ‘Edebiyat Dostları’ mecmua etrafı üzere (ki onlar da birkaç kesime bölünerek dağıldılar) “eleştiri-dostluk-eleştiri” lisanı değil, “dostluk-eleştiri-dostluk” telaffuzunu şiar edinelim. “Çeteleşme”nin Türk ve dünya edebiyatına hiç bir yararı yok. Olamaz da… Farklılıklarımızı düşmanlığa değil zenginliğimize yoralım. Globalleşen dünyamızda yalnızca Türk-Kürt-Ermeni-Rum-Fransız-İngiliz-Amerikan edebiyatı bağlamında bir yer edinmiyoruz. bununla birlikte “insanlık kanunu”na da eklemleniyoruz. Bu da şu demektir: “Hamasi” akınlarla “düşman püskürtmek”, “siperlere gömmek” sevdası yerine, diyalog prensibi baş tacı edilirse tüm meseleler çözülür. Tüm tartışmalar edebiyatın niteliği üzerine şekillenir. Sanatın insanlığa katkısı üzerine şekillenir.
Türk Fantastik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk (Sosyalist) Gerçekçilik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk Büyülü Gerçekçilik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk Sürrealistlerin, Dadacıların, İkinci Yenicilerin dünya sanatında yeri neresi?
Türk Şiiri, hele Türk Şiiri dünya şiirinin neresinde konumlanıyor?
SONUÇ MU?
Yanlış anlaşılmasın, roman ismindeki “Moskova” Rusya’nın bir kenti, başşehri yahut “Komünistler Moskova’ya”nın adresi değil. Türkçeye Keyifli Moskova olarak çevrilen kitap ismindeki Moskova, hoş bir kız çocuğu, ergen kız çocuğu, genç kız çocuğu, en sonunda da bayan olan Çestnova Moskova’dır. Yani romanın temel karakteri diyelim.
“Komünizm gelmiştir.” her insanın “mutlu” olması gerektiği beklenir. Bolluk rahmet, aydınlanma, teknoloji, tıp, ziraat, solhozlar, kolhozlar … Evet, ortada bir “mutluluk söylemi” var fakat, ne beyin ameliyatı yapan cerrah ne elektrik mühendisi ne sağlıkçı ne de başka “kendini bilmezler” memnunluk saçabilirler etrafa.
Garip bir biçimde herkes “kederli”dir. Herkes gelecekteki “bir şeyin” peşindedir. Aslı şu ki “kendini bulamamışların” varoluş tasaları her şeyin üstündedir. Ölmek/intihar etmek bile yaşama karşı kuvvetli bir seçenek olarak durmaktadır. Bunlar daha fazlaca metnin yapısına dair müşahedeler, hatırlatmalar. halbuki lafı “bize/insana” getirmeden bir metnin içine dalıp orada pineklemek benim işim değil. “Muhteşem yaşamlarımız”daki “başarısızlıklarımız”ın izlerini dünyanın öteki beriki uçlarında bile arama çabası… Bulunca ne mi olacak? Koskoca bir hiç…
Şunu anlıyorum ki insan kalitesinin “gündelik hayat fabrikası”nda “mutlu” olabilmesi için “başka” şeylere gereksinim var. “Oyun” en başta gelen maharet. İhtilalle birlikte çocukluğu yaşatabilme hüneri gösterebiliyorsan ne âlâ… Şayet oynamasını bilmiyorsanız, mimesiste/taklitte yetenekli/başarılı değilseniz dünya şaha kalksa içinizdeki bir yer daima yanmaya devam eder, edecek… Keyifli Moskova romanında olduğu üzere sevi-şenlerin cildini de ruhunu da üzücü biçimde bunaltacak o ateş. Memnunluk burada değil, ötede bir yerde bir serap olarak yalnızca el sallamaktan ibaret kalacak. Nietzsche çöldeki zavallıyı görseydi, “Hadi oradan siz de!” der-di.
Bizim mahalleye döndüğümüzde… Cumhuriyet’le birlikte başlayan dönüşümle pek fazla ruh akrabalığı geliştirilemediği anlaşılıyor. Ya tapınma seviyesinde bir katarsis kelam konusu ya da üzücü biçimde kin/nefret… Hele 1950 daha sonrasından günümüze işleyen süreç… Zirvedeki saç telinden ayak tırnaklarına bir “olmamışlık” maruzatıyla sürüp gidiyor. Nasrettin Hoca misali “maya” tutmuyor. Deniz değilse de zihinler asırların tozu toprağıyla, sisi pusuyla fazla bulanmış vaziyette. O denli olunca sevgi, aşk, dostluk, dayanışma, imece, değerbilirlik, üretim üzere “insani” rolleri üstümüze yakıştıramamışız. İğreti bir moda üzere, daha epeyce leke gibi… Her ülkenin kendi özgünlüğü bir yana, “genel gen haritası” beşerdeki kromozomların kimilerinde “bozukluk” olduğu istikametinde. Bencillik, riyakârlık, hırs, kin, nefret, savaş ve daha birçok saçma sapan “yapı-bozucu” kelimeyi/kavramı/olguyu baş tacı etmişiz. Niçin?
Demem o ki “siyaseten” doruktaki, Marksist literatüre bakılırsa “üst yapı”daki o gitti şu geldi, şu gitti o geldi tırı vırıları bir kenara bırakılıp ulusal ve global “akil insanlar”dan oluşan fazlaca geniş bir “kadro” işbaşı yapmalı. Tüm basın yayın kurum ve kuruluşları “insani eğitim” için kolları sıvamalı. Ne hayal ama!…
Geçiniz efendim. Siz elinizden geldiğince “kirlenmekten kaçınınız”…
sebebini bilemiyorum, ama
bir rutin’le eşleşiyor, çiftleşiyor
öyle sür(ün)dürüyorum varlığımı
kör topal yürüyorum yani
kalabalıkta birine
dokundurmamaya itina göstererek, omzumu
kirlenmekten kaçış
kir len mek deri ka çış
kir
len
mek
ten
kaçış’tır
doğurduğum çocuğun adı
(Alaattin Topçu, Üçlü Aşk Senfonisi’nden)
Çok uzadı değil mi?
“Bu dünyadan bir Âşık Veysel geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Bu dünyadan bir Nâzım Hikmet geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Bu dünyadan bir Sabahattin Ali geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Ne âlâ”ları çoğaltmanız dileğiyle…
Alaattin Topçu
Hikâye budur ya…
Andrey Platonov’a ilişkin Memnun Moskova isimli bir roman, Metis Yayınları etiketiyle 2012 tarihinde okura su-nulmuş. Kitabın öyküsüne geçmedilk evvel, muharririn öyküsüne odaklanalım. Kısa ve özet. Kitabın özgeçmiş sayfasından yorumlayarak…
Andrey Platonov, 1899’da Voronez yakınlarında dünyaya gelir. İç savaş sırasında Kızıl Ordu’da bakılırsav alır (Metis editörlerine nazaran, savaşır). sonrasındasında elektrik mühendisi ve arazi ıslahı uzmanı olarak çalışır. 1918’den itibaren (yani hem Ekim İhtilali gerçekleştiği birebir vakitte Birinci Paylaşım Savaşı bitmiş olduği lakin çalkantıların sürat kesmediği bir dönemde) “çeşitli gazete ve mecmualarda makale, şiir ve denemeleri yayımlanmaya başlar”.
1926 daha sonrasında (yani Lenin’in vefatından kısa bir süre daha sonra) ise kısa hikayeleri göze çarpar… Yeteneği Maksim Gorki tarafınca keşfedilir fakat Stalin ve bir epeyce eleştirmen/kişi tarafınca keşif “ani bir kararla” bitmiş oldurilir!…
1950 sonlarına yanlışsız, yani Stalin daha sonrası periyotta yapıtları yine yayımlanmaya başlar. Lakin “Başlıca yapıtları 1989 yılına dek yasaklı kalır. KGB’nin ‘edebiyat arşivi’nin kısmen halka açılmasıyla gün ışığına çıkan Memnun Moskova Rusçada birinci defa 1991 yılında yayımlanır”…
Andrey Platonov, niye hem Kızıl Ordu’da hem yazarlık/gazetecilik “kariyerinde” ani yükselişler ve düşüşler yaşar? Gerçekte yeteneği mi sönümlenmeye başlamıştır yoksa öteki saikler mi işbaşındadır? Anlaşılan o ki “başka saikler” her vakit için öldürücü darbeleri vurabilme maharetine, lüksüne, gücüne sahiptir. Dolaylı ya da direkt bu sistem tarih boyunca her vakit işbaşında kalmıştır; o gitmiş, şu gelmiş sıkıntısı değil, tek sözle “sistemin kurgusu” bu biçimde olduğu için. Otoriter rejimlerin mantığı öbür türlü çalışmadığı için… Yeterli polis/kötü polis, yumuşak despot/sert despot da bu işin seyrüsefer halindeki yüzü. Her alanda olduğu üzere bilhassa edebiyat alanında da harikulade işlere imza atmıştır, atmaktadır, atacaktır… Mahallî ve global sistemlerin “oyunları” sahnelenmese halimiz kaç olurdu!…
KİTABA DÖNECEK OLURSAK
Kitaba dönelim… Keyifli Moskova, Andrey Platonov üzere ne yükselişe geçebilir ne de inişe… Tüm bunlar için evvel KGB’nin “edebiyat arşivi” hapishanesinin kapıları açılması gerekiyordur zira. Bu da Rusya’ya hakikat düzgün “gelmeyen” komünizmin sahniçin büsbütün çekilmesi tarihi olan 1989’a denk düşer; özgürlük için birtakım “yenilikler” zaruridir zira. “Mutlu” Rusya’da 1991’i, “mutlu” Türkiye’de ise 2012’yi bekler okurla buluşmak için. Bir kuş özgür kalmıştır lakin bu kuş artık ne kadar “mutlu”dur, bunu birazdan tartışma konusu edineceğiz.
“NASIL MEMNUN OLUNUR?”
Bir daha sonraki “mutlu hikâyemize” geçmedilk evvel Epiktetos’un İnsan ‘Nasıl Keyifli Olur?’unu da gözden geçirelim. “niçin şikâyetçi oluyorsun?” diye sorar Epiktetos. Sorunun muhatapları karşılık hakkını kullanamadan devam eder: “Tanrı sana en hoş, en harika ve en ilahi şeyi, kendi aklını kullanma yeteneğini bahşetti. Diğer ne istiyorsun?” Zıkkımın kökünü desek olmayacak. Çabucak sistemin arazi müfettişleri yaka paça alıp gdolayırler. El ama Epiktetos burada durmaz. Mevzumuzla temaslı olarak bir kelam daha eder: “Bu niçinle keyifli olmalı, âlâ bir efendiye teşekkür ederek ona her vakit dua etmelisin.” Sıkıntı duayla kalacaksa, eyvallah! Fakat Efendi, diğer şeyler de isteyecektir. Gerini dön diyecektir, bakire kızını getir diyecektir, tüyü bitmemiş oğulcuğunu gorelim diyecektir vs. Uzatmayalım, kulak gerimize dek bir şeyleri istek edecektir.
Peki, bu da Tanrı’nın isteği midir? Pekala, bu isteği kime iletmiştir?
Hadi “mutlu” olun…
Sansür, ardından oto-sansür… Dedik ya sistemin ve ona biat eden kısımların her daim “silahı” olmuştur. O denli ki artık hiç bir yazar/sanatçı ortasındaki “derdi” özgürce sahneye koyamaz; ne sözle ne fotoğrafla ne sinemayla ne de rastgele bir alet edevatla… Devasa bir “fırça” birilerinin işine gelmeyen her şeyi karalar. Bu onur kırıcı sürece katlanmak istemeyen “muhalifler” ise kendi kendilerini perdelerler. Bir nevi “yarı meyyit yazar/sanatçı” kategorisiyle “mutlu oyun”da yer almaya çalışırlar.
Seviyoruz bu biçimde öyküleri. Her “kesim/çete” kendi kıssasını kurgularken başkasına bir çelme atmayı, akabinde gülüp kahkaha atmayı bilinçaltında hazır kıta bekletiyor. Zayıflar daha güçsüz darbelerle, kuvvetliler süper balyozlarla… Sorun şu ki ne Aziz Nesin tipi “kara-mizah”a tahammülümüz var ne de Platonov çeşidi ironik salvolara… Kötü biçimde “pederşahi” karakter takıntılıyız. Burjuvalaşmayı da beceremiyoruz ki o da harika alet edevatla “geliştirilmiş” ve “inceltilmiş zorbalık” sanatını sahneye sürer.
İNSANLIK ÜZÜCÜ biçimde ÇUVALLADI
yeniden ediyorum: Üzücü biçimde çuvalladı insanlık. O denli bir orta yerde “konuşlandık” ki ne ileriye bakabiliyoruz ne geriye… Ortada sap üzere kaldık; devrilmemek için sağa sola esnemeye çalışıyoruz; o orta uykumuz geliyor. Memnun mesut kâbuslara dalıyoruz, hayal diye öpüp alnımıza gdolayıyoruz. Ne hoş ne estetik ne duygulandırıcı manzara… Seyretmesine doyum olmuyor.
TÜRK EDEBİYATI MI DEDİNİZ? TÜRKİYE EDEBİYATI MI? TÜRKİYELİ EDEBİYAT MI?
Kim? Niçin? bu biçimde saçma sapan tartışmadan beslenir/nemalanır ki? Dahası, Türk yahut Türkiye edebiyatına bu tartışmanın katkısı nedir, ne olabilir? Sormayalım mı? Sorulmasını istemezler. Bir gürültü kulakları, ruhları, şuurları tırmalasın da… Oralardan birileri “isim/şan/şöhret/madalya” kapsın da…
Yanlışlar, karşı yanlışlar derken “düello” Puşkin’in de Behçet Aysan’ın da kemiklerini sızlatır. “Bizi bize düşman eden hikâyeler” çoğalsın da; sular hiç durulmasın da…
MİT’İN EDEBİYAT ARŞİVİ VAR MIDIR?
Sahi hangi “derin kaynaklar”dan el alır bu çeşit çıkışlar? KGB’nin “edebiyat arşivi” üzere bizim MİT’imizin de “edebiyat arşivi” var mıdır? İddiam hayli sağlam vardır. 100 yıllık Cumhuriyet tarihi bu biçimdesi birçok “arşivlerle” tıka basa dolmuştur. Günü gelince, hiç kimsenin kuşkusu olmasın, o “arşiv” kısmi yahut büsbütün “halka” açılır, “arz edilir”, kullanmak isteyenler için açık artırmaya bile çıkartılır. Kimin nerede, nasıl, hangi konumda sahaya/sahneye sürüldüğü ayan beyan ortaya saçılacaktır. Savunmada olanı santraforda gördüğümüzde hiç şaşmayacağız. “Sağ/sol kanat” oyuncuların nasıl pozisyon/yer/mekân/saf değiştirdiklerine de daima bir arada, daha doğrusu “hayatta kalanlar” olarak şahit olacağız. “O büyük gün geldiğinde…” O büyük günler sahiden de geliyor; kimi vakit onun için, kimi vakit şunun için, kimi vakit de bunun şunun için lakin “tüm insanlık için” çabucak hemen ufukta görünen bir şey yok…
Tartışmak yeterlidir de sıkıntıyı kamplaşmaya götürdük mü “cinayetin” önü alınamaz.
Ceset, malum, “edebiyatımız” olur; “edebiyatçımız” da yaşayan meyyit olarak varlığını sürükleyen olur. Ne süper tablo! Picasso’nun Guernica’sı gibi… Kim yarattı bu “muhteşem meyyit eseri” diye sorar general? “Anne bak kral çıplak”ın bir öbür versiyonu da bu türlü sahneye temalır.
Sanatımızı-edebiyatımızı-kültürümüzü bir ceset yığını olarak görmek istemiyorsak, üslubumuza en üst “makamda” ihtimam göstereceğiz, öbür yolu yok; hele “sosyal medya silahı”nı kullanırken bin sefer üst seviye-de vicdanımızı teyakkuzda tutacağız. Öbür yolu var mı? Atağa geçmedilk evvel artçı sonuçlarını enine uzunluğuna tartacağız. Vicdanımızın bir terazisi olsun. Aksi biçimde cesetlerimizi gömecek toprak/kâğıt kesimi yahut “internet portalı” bulamayacağız.
“YAŞASIN TAŞ DEVRİ!”
Öyle ya, ben bunları kime diyorum yahu! Efendisine biat edip keyifli mesut at koşturana mı!…
Bir öteki “öbsürt” ötesi tartışma da Nâzım Hikmet, Sabahattin Ali etrafında dönüyor.
Neymiş efendim, Nâzım, Kuvayı Ulusala Destanı’nı affedilmek için yazmış; neymiş efendim, Sabahattin Ali affedilmek için “Milli Şef”e şiir yazmış ve o şiiri Varlık mecmuasında yayımlatmış. Bu şiir, bugünlerde toplumsal medya (Facebook) organlarına servis edilmiş durumda.
Af buyurun da bu iki simanın dünya görüşleri, uğraşları, sanatları için ödemek zorunda bırakıldıkları bedellerden yüzde birine maruz kalsalar, ya Sinop’un zindan mazgallarına ya da Bursa Merkez Cezaevi’nin mazgallarına inançlarını asarlar, affedilmek için. Affedilmek ne zalimane bir hücum silahıymış meğer! Malum, bu yazıyı yazan kişi de 91’deki Özal kurallı (affıyla) tahliyesiyle çıktı… 1981’den, yani Atatürk’ün 100. Doğum yılından, 1991’e dek tam on yıl birçok “mahpus” (adli yahut siyasi) bu “şartlı affı” dört gözle bekliyordu.
her neyse efendim! Bu “şiir servisçileri”nin görseniz hayatları pürü pak, alınları maşallah direniş abidesi… En değerlisi de bunların da KGB üzere, Mit üzere “gizli edebiyat arşivleri” varmış ki “aklım” açık kaldı…
Hadi size bir öteki “sosyal medyadan, “Google bilgesi”nden bir alıntı sunayım. “Hayy bin Yakzan: Uyanık Oğlu Hay…
Ne mi diyorum? Kıymetlerimizi maddi/manevi gömmek sevdalılarına kelamım şu: Açtığınız mezar çukuruna bir gün kendiniz de düşebilirsiniz, hiç kuşkunuz olmasın. Cesetteki yarayı kaşımak “yaşayan edebiyatımaz”a ne çeşit katkısı vardır, bilen var ise bana da öğretsin. Şapkalarınızı önünüze koyup yeniden tekrar düşünün. Bu tıp “ham” konularla kendinizi var edemezsiniz. Dünyamızın, gezegenimizin, insanlığımızın lisanı, kulağı, sesi olamazsınız. Bir hiç olarak şuraya bir yere düşüp kalırsınız; yalaka/yalapşaplardan diğer ne gömen ne de anan çıkar ki onlar da siz yoksanız sahniçin çekilirler, bir öbür “efendiye” dua etmeye koşarlar, mezarın üstünü betonla, toprakla örter örtmez üstelik…
elbet “Türk edebiyatı” diyeceğiz, Kürt edebiyatı diyeceğiz ancak ‘Edebiyat Dostları’ mecmua etrafı üzere (ki onlar da birkaç kesime bölünerek dağıldılar) “eleştiri-dostluk-eleştiri” lisanı değil, “dostluk-eleştiri-dostluk” telaffuzunu şiar edinelim. “Çeteleşme”nin Türk ve dünya edebiyatına hiç bir yararı yok. Olamaz da… Farklılıklarımızı düşmanlığa değil zenginliğimize yoralım. Globalleşen dünyamızda yalnızca Türk-Kürt-Ermeni-Rum-Fransız-İngiliz-Amerikan edebiyatı bağlamında bir yer edinmiyoruz. bununla birlikte “insanlık kanunu”na da eklemleniyoruz. Bu da şu demektir: “Hamasi” akınlarla “düşman püskürtmek”, “siperlere gömmek” sevdası yerine, diyalog prensibi baş tacı edilirse tüm meseleler çözülür. Tüm tartışmalar edebiyatın niteliği üzerine şekillenir. Sanatın insanlığa katkısı üzerine şekillenir.
Türk Fantastik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk (Sosyalist) Gerçekçilik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk Büyülü Gerçekçilik sanatının dünyada yeri neresi?
Türk Sürrealistlerin, Dadacıların, İkinci Yenicilerin dünya sanatında yeri neresi?
Türk Şiiri, hele Türk Şiiri dünya şiirinin neresinde konumlanıyor?
SONUÇ MU?
Yanlış anlaşılmasın, roman ismindeki “Moskova” Rusya’nın bir kenti, başşehri yahut “Komünistler Moskova’ya”nın adresi değil. Türkçeye Keyifli Moskova olarak çevrilen kitap ismindeki Moskova, hoş bir kız çocuğu, ergen kız çocuğu, genç kız çocuğu, en sonunda da bayan olan Çestnova Moskova’dır. Yani romanın temel karakteri diyelim.
“Komünizm gelmiştir.” her insanın “mutlu” olması gerektiği beklenir. Bolluk rahmet, aydınlanma, teknoloji, tıp, ziraat, solhozlar, kolhozlar … Evet, ortada bir “mutluluk söylemi” var fakat, ne beyin ameliyatı yapan cerrah ne elektrik mühendisi ne sağlıkçı ne de başka “kendini bilmezler” memnunluk saçabilirler etrafa.
Garip bir biçimde herkes “kederli”dir. Herkes gelecekteki “bir şeyin” peşindedir. Aslı şu ki “kendini bulamamışların” varoluş tasaları her şeyin üstündedir. Ölmek/intihar etmek bile yaşama karşı kuvvetli bir seçenek olarak durmaktadır. Bunlar daha fazlaca metnin yapısına dair müşahedeler, hatırlatmalar. halbuki lafı “bize/insana” getirmeden bir metnin içine dalıp orada pineklemek benim işim değil. “Muhteşem yaşamlarımız”daki “başarısızlıklarımız”ın izlerini dünyanın öteki beriki uçlarında bile arama çabası… Bulunca ne mi olacak? Koskoca bir hiç…
Şunu anlıyorum ki insan kalitesinin “gündelik hayat fabrikası”nda “mutlu” olabilmesi için “başka” şeylere gereksinim var. “Oyun” en başta gelen maharet. İhtilalle birlikte çocukluğu yaşatabilme hüneri gösterebiliyorsan ne âlâ… Şayet oynamasını bilmiyorsanız, mimesiste/taklitte yetenekli/başarılı değilseniz dünya şaha kalksa içinizdeki bir yer daima yanmaya devam eder, edecek… Keyifli Moskova romanında olduğu üzere sevi-şenlerin cildini de ruhunu da üzücü biçimde bunaltacak o ateş. Memnunluk burada değil, ötede bir yerde bir serap olarak yalnızca el sallamaktan ibaret kalacak. Nietzsche çöldeki zavallıyı görseydi, “Hadi oradan siz de!” der-di.
Bizim mahalleye döndüğümüzde… Cumhuriyet’le birlikte başlayan dönüşümle pek fazla ruh akrabalığı geliştirilemediği anlaşılıyor. Ya tapınma seviyesinde bir katarsis kelam konusu ya da üzücü biçimde kin/nefret… Hele 1950 daha sonrasından günümüze işleyen süreç… Zirvedeki saç telinden ayak tırnaklarına bir “olmamışlık” maruzatıyla sürüp gidiyor. Nasrettin Hoca misali “maya” tutmuyor. Deniz değilse de zihinler asırların tozu toprağıyla, sisi pusuyla fazla bulanmış vaziyette. O denli olunca sevgi, aşk, dostluk, dayanışma, imece, değerbilirlik, üretim üzere “insani” rolleri üstümüze yakıştıramamışız. İğreti bir moda üzere, daha epeyce leke gibi… Her ülkenin kendi özgünlüğü bir yana, “genel gen haritası” beşerdeki kromozomların kimilerinde “bozukluk” olduğu istikametinde. Bencillik, riyakârlık, hırs, kin, nefret, savaş ve daha birçok saçma sapan “yapı-bozucu” kelimeyi/kavramı/olguyu baş tacı etmişiz. Niçin?
Demem o ki “siyaseten” doruktaki, Marksist literatüre bakılırsa “üst yapı”daki o gitti şu geldi, şu gitti o geldi tırı vırıları bir kenara bırakılıp ulusal ve global “akil insanlar”dan oluşan fazlaca geniş bir “kadro” işbaşı yapmalı. Tüm basın yayın kurum ve kuruluşları “insani eğitim” için kolları sıvamalı. Ne hayal ama!…
Geçiniz efendim. Siz elinizden geldiğince “kirlenmekten kaçınınız”…
sebebini bilemiyorum, ama
bir rutin’le eşleşiyor, çiftleşiyor
öyle sür(ün)dürüyorum varlığımı
kör topal yürüyorum yani
kalabalıkta birine
dokundurmamaya itina göstererek, omzumu
kirlenmekten kaçış
kir len mek deri ka çış
kir
len
mek
ten
kaçış’tır
doğurduğum çocuğun adı
(Alaattin Topçu, Üçlü Aşk Senfonisi’nden)
Çok uzadı değil mi?
“Bu dünyadan bir Âşık Veysel geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Bu dünyadan bir Nâzım Hikmet geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Bu dünyadan bir Sabahattin Ali geçti” dedirtebiliyorsanız ne âlâ…
“Ne âlâ”ları çoğaltmanız dileğiyle…
Alaattin Topçu